|
|
Мистериозна македонска народна песна ја опишува смртта на Александар Македонски |
МИСТЕРИОЗНА МАКЕДОНСКА НАРОДНА ПЕСНА ЈА ОПИШУВА СМРТТА НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ И НУДИ НАУЧНИ СОЗНАНИЈА УШТЕ ПРЕД НИВНОТО ОФИЦИЈАЛНО ОТКРИВАЊЕ Во Македонија отсекогаш постоеле фолклорни творби со содржини од античка Македонија и на оваа појава за време на комунизмот не се посветуваше доволно внимание. Постоењето на вакви творби е несомнен доказ за етно-културното наследство во денешните Македонци од страна на античките Македонци. Ќе спомнеме неколку вакви примери. Босанскиот запишувач на македонски народни умотворби и обичаи Стефан Верковиќ, престојувал во Македонија повеќе години во средината на 19 век. Тој признава дека бил многу изненаден кога во Македонија открил народни песни за личности од античка Македонија. Дури овие песни тој ги прогласил како свое најголемо откритие. Во едно свое писмо Верковиќ сведочи: “Ова премногу важно и ненадејно откритие се случи во првата четвртина на 1865 година. Тоа беше една мала песна за Александар Велики, царот Македонски. До крајот на годината најдов уште две песни за него. Следната 1866 година наидов на уште постаро откритие - на песна за Орфеј!” (Стефан Верковиќ, „Македонски народни умотворби“, книга 5, 1985 год., стр. 347). Значи, Верковиќ, не само што открил македонски народни песни за Александар Македонски, туку и за Орфеј, за кого се знае дека бил роден и погребан во Македонија. Стефан Верковиќ оставил и други сведоштва за македонски народни творби со античко-македонски елементи, на кои наишол за време на својот долговремен престој во Македонија. Притоа сведочи дека голем број вакви преданија имало кај македонското колено Марваци (жители на дел од денешниот пирински дел од Македонија). Во веќе спомената книга за Верковиќ (цит. дело, стр. 152), читаме: “Марваците... го населуваат неврокопскиот округ што се простира меѓу планината Кремен и Момина Кула и служи како естетски дел меѓу Неврокоп и Разлог... Кај Марваците има приказни и народни преданија од најодамнешното минато, кои би можеле да пополнат многу празни места во општата и месна словенска историја, како и да разјаснат и коригираат многу погрешни и неумесни мислења и докази на старите и нови историчари за народите што живеат на Балканскиот Полуостров, за нивните прадедовци, старите Тракијци, Македонци и Илири... Покрај преданијата и приказните кај Марваците има и народни песни, многу љубопитни и важни, кои се однесуваат на најдалечното минато; на ова се однесува и песната за доаѓањето на Словените од Азија (од далечната Кинеска земја, како што кажува песната) на Дунав; уште песната за Александар Велики и неговиот коњ Буцефал; за походот негов во Азија и војната со Дарие и Пор - царот индиски. Оваа многу важна песна за решението на потеклото на старите Македонци, Тракијци и Илири, инаку е откриена во селото Керчово, што се наоѓа во Воловиште, Демирхисарски округ, како што ми раскажа овчарот Стојан Мечкаров. Исто таква песна имам и од селото Крушово, во истиот округ, но таа е составена малку поинаку”. Стефан Верковиќ запишал и дека во југозападниот дел на Македонија, луѓето себеси се декларирале како чисти Македонци, потомци на Александар Македонски. Имено, за Македонците од овој дел на Македонија Верковиќ тврди дека во најголем број му припаѓале на коленото Пуливаковци. Ова колено (пошироко семејство, род), според Верковиќ, го опфаќало целото население од повеќе македонски градови од југозападниот дел на Македонија. Токму таму Верковиќ запишувал фолклорни творби. Пишувајќи за народносната свест на Пуливаковци (некаде во шеесеттите години на 19 век), на стр. 138 од гореспоменатата книга, Верковиќ запишал: “Кај Пуливаковците постои предание дека се чисти Македонци и потомци на Александар Велики. Долно-Поленците, а особено тие што живеат во околината на Пазар се гордеат со старата столица, т.е. со градот Бела, од кој останале само една кула и една карпа, висока пет аршина.” На бројните песни и други творби со античко-македонска содржина, овде нема да се задржуваме, а овој краток вовед го дадовме за да потенцираме дека песната за која овде пишуваме претставува чисто наследство од античко-македонската култура, што на сето ова му дава посебна тежина. Но, да видиме за што станува збор. Нашиот познат фолклорист д-р Томе Саздов во својата статија под наслов “Песна за Александар Велики” (“Нова Македонија” 12. 01. 1958, цит. според д-р Кирил Пенушлиски “Митот и фолклорот”, Скопје, 1996) пишува дека во Србија била пронајдена третата збирка со македонски песни собрани од Стефан Верковиќ. Во оваа збирка била објавена песна за Александар Македонски, која на Верковиќ му ја испеал слепиот народен пејач Јован Михаилов. Песната била забележана некаде пред 1862 година и ја имало во две варијанти со по 263, т.е. 306 стихови. Песната почнува: “Чедо си нема цар Филип, чедо си нема девет години”.
Во продолжение читаме дека Филип и рекол на својата жена “цар Филиповица” да му роди машко дете додека тој е во војна. Така и се случило. Потоа читаме: “Царица е затегнала машко е дете породила сос прстен на раката, на прстене бе исписан и как да го крстат: крстиха го Александро.” Истовремено се ождребил и коњот на Филип, чие ждребе имало “нозе до ушите”. Во продолжение читаме: “И погине цар Филип и седна му на столнина Александро чедото му, да царува да повеља”. Во песната е спомнато и дека Александар војувал против “цар Хируда” (што секако дека е производ на имагинацијата на народниот пеач). Во продолжение читаме дека некои двајца браќа јунаци кои го чувале својот татко затворен во сандак за да го спасат од стариот суров обичај на погубување на старците, му помогнале на Александар во борбата да премине една река (откако добиле совет од својот татко како да го направи тоа). Тогаш Александар го забранил обичајот на убивање на старците (за што ќе пишуваме во продолжение). Песната продолжува со информацијата дека Александар го нашол изворот на жива вода, од која донел едно шише, кое му го испиле сестрите, а потоа се сокриле од него во Белото Море, каде до денес живееле. Потоа е опишана средбата помеѓу Александар и Исус Христос, кој му се појавил преправен во старец, кому Александар му помогнал. Без разлика што овде е спомнат Исус Христос, несомнено дека и ова е мотив од античката митологија, конкретно произлезен од преправањето на Зевс како старец и неговото симнување на земјата (што е уште еден културен сегмент наследен од античко-македопнската култура). Меѓутоа, најинтересен е крајот на песната во кој е опишана смртта на Александар: “Пак си ходи Александро пак си ходит три дни и три ношти, та го гонат комарете, сан не му дават да заспие, леб не јаде три дни време. Да замине това поле, тамо најде мајсторете, мајсторете дунерето, това поле камен делат, камен делат за корито. Тога рече Александро: -Аман, брате бре мајсторе, аман, брате, од комаре, стој да легна в това камен, белке мога да се скрие от мухите, от комарете. Тога легна ав камене, де му влезат комарете: в едно ухо тие влезат, те през друго излезова. Там си умре Александро ав камене от комаре, царство му е битисало”. Овој опис на смртта на Александар е можеби најинтересниот опис од сите останати описи за неговата смрт, кои се среќаваат во народните умотворби кај повеќе народи. Имено, познато е дека за Александар Македонски постојат народни умотворби на околу осумдесет јазици (“History of Western Civilization” By Dr. Ellis L. Knox Boise, Styate University, USA, 1996). Во некои од нив, како причина за неговата смрт, наведени се разни претпоставки. Така, на пример, според една византиска легенда Александар бил отруен од некој силен отров што во виното му го сипал неговиот слуга Јола. Слично се раскажува и во една романска, шпанска и англиска легенда, а според исламската традиција Александар бил еден од пророците на Алах (подетално за сето ова во книгата од А. Донски: “Уделот на Македонците во светската цивилизација”, Штип, 2001/2002, на неколку места). Сепак, оваа македонска песна драстично отскокнува од сите останати во однос на причината за смртта на Александар. Имено, оние историчари кои ги истражуваат причините за смртта на Александар (повикувајќи се на описите од древните извори за смртоносната болест по која тој починал) сметаат дека Александар умрел од маларија. Токму таков опис на причината за смртта имаме и во оваа песна! Јасно е дека овде маларијата е претставена преку комарците (комаре) како нејзини пренесувачи, кои “сан не му давает да заспие”. И не случајно Александар се жалел на комарците, сфаќајќи дека тие се причина за неговата смрт: Тога рече Александро: -Аман, брате бре мајсторе, аман, брате, од комаре, стој да легна в това камен, белке мога да се скрие от мухите, от комарете. Тога легна ав камене, де му влезат комарете: в едно ухо тие влезат, те през друго излезова. Там си умре Александро ав камене от комаре, царство му е битисало”. Просто е неверојатно од каде слепиот и неписмен македонски пејач Јован Михаилов (од кого во средината на 19 век била запишана оваа песна) ги знаел податоците за смртта на Александар од болест предизвикана од комарци (маларија)! Податоците дека Александар умрел од маларија аргументирано и научно се поткрепени дури во 1978 година од страна на историчарот Доналд Енгелс, кој прв поаргументирано ја изнесе оваа теорија во својот труд “А Ноте on Alexanders’ Death”. Потоа оваа теорија доби и други поддржувачи и може да се каже дека денес се смета за прифатена од поголем дел историчари. Оттаму, просто неверојатно звучат стиховите од македонската песна: “Там си умре Александро/ в камене от комаре” (литературно: “Таму си умре Александар/ во каменот, од комарци”). Останува вчудовидувачко и познавањето на медицината (комарците како причина, т.е. пренесувачи на смртоносна болест) од страна на македонскиот народен творец. Имено, се знае дека прв кој ги открил комарците како пренесувачи на маларијата бил британскиот истражувач Роналд Рос. Но, ова откритие тој го направил дури во 1898 година, што значи неколку децении по запишувањето на оваа народна песна во Македонија! Во 1902 година Рос ја добил Нобеловата награда за медицина поради ова свое откритие. Факт е дека постојат древни записи во кои се опишани инсекти кои летаат како предизвикуваат непријатности кај луѓето, но во античките извори не постои ниту еден запис во кој пишува дека токму комарците можат да бидат причина за нечија смрт. Рековме дека тоа е откриено на самиот крај на 19 и почетокот на 20 век, а во македонската песна токму комарците се спомнати како причина за смртта на Александар Македонски! Ова навистина претставува мистерија кој допрва треба да се истражува. Гледаме дека во песната е спомнат и камениот саркофаг (каменото корито, што го правеле мајсторите) во кој Александар бил погребан. Ова само може да биде уште еден доказ дека делови од содржината на оваа песна се задржале во македонскиот фолклор од 19 век уште од времето на антиката. Едноставно, вистината дека комарците биле поврзани со смртта на Александар од колено на колено се пренесувала среде Македонците и така стигнала до времето на Михаилов, кој оваа вистина ја пренел преку песната. Камениот саркофаг на Александар опеан во мистериозна македонска народна песна |